W dniu dzisiejszym, 22 stycznia 2013 r. w 150 rocznicę, w hołdzie pamięci poległym bohaterom Powstania Styczniowego z 1863 roku, pod pomnikiem kwiaty złożył Wójt gminy Pierzchnica pan Stanisław Strąk wraz z przewodniczącą Rady Gminy panią Marią Łopatowską.

       Powstanie styczniowe to największy zryw niepodległościowy XIX w., rozpoczęło się 22 stycznia 1863 r. Przyczyną Powstania Styczniowego był nasilający się rosyjski ucisk narodowy na Polaków. Sam wybuch został poprzedzony wieloma manifestacjami patriotycznymi na terenie Warszawy, które były krwawo tłumione przez Imperium Rosyjskie i jego wojsko. W tym czasie uformowały się dwa przeciwstawne obozy: czerwonych – dążących do wybuchu powstania oraz białych – przeciwników jakichkolwiek zrywów zbrojnych.

Powstanie objęło tereny zaboru rosyjskiego i miało charakter wojny partyzanckiej. Jak oceniają historycy, podczas powstania miało miejsce ponad tysiąc starć.

Powstanie Styczniowe 1863 – 1864 nie mogło liczyć na powodzenie ani osiągnięcie jakiś większych sukcesów. W noc wybuchu Imperium Rosyjskie dysponowało aż 100 tysięczną armią wobec zaledwie 6 tyś. powstańców. Co prawda wojsko polskie było wspomagane przez Polaków ze wszystkich zaborów, emigrację, a także przedstawicieli innych narodów, jednak wobec sił wroga byli praktycznie bezsilni. Ostatecznie Rosja zyskała dwukrotną przewagę liczebną nad powstańcami.
Powstanie Styczniowe, które zakończyło się wiosną 1864 roku okazało się wielką klęską dla narodu polskiego. Odzyskanie niepodległości stało się czymś niemożliwym i nawet nie myślano wtedy o kolejnych zrywach. Szacuje się, że ok. 20 tys. żołnierzy ze strony polskiej poległo.

                W rejonie Pierzchnicy kilkakrotnie dochodziło do starć z Moskalami. W Księdze Zgonów parafii Pierzchnica, którą prowadził ksiądz Antoni Gruszczyński wykazane są pochówki Powstańców, którzy zginęli w okresie od października do grudnia 1863 roku. Wpisów tych dokonano na podstawie decyzji Sądu Policji Prostej Okręgu Szydłowskiego, po przeprowadzonych oględzinach.

    „ -… na gruncie miasta Pierzchnicy pięciu poległych z Wojsk Powstańczych w bitwie w dniu czwartym listopada b.r. na polach między wsią Gumienice a miastem Pierzchnica i wsią Górkami, których imiona i nazwiska ani pochodzenie wiadomym nie jest… [akt nr 1/64]

     - … dziewięć ciał poległych w dniu 12 listopada b.r. … potyczka między oddziałem konnym powstańców a oddziałem Dragonów i Piechotą rozpoczęła się … na polach do Strojnowa należących, a następnie powstańcy udając się ku lasom [akt nr 2/1864]

    - … 25 listopada 1863 r. o trzeciej po południu zginął w boju na polach do wsi Strojnowa należących Konrad Ossowski żołnierz w Kawaleryi Wojsk Powstańczych mający lat 26 [akt zgonu nr 3/64]

    - akt nr 4/64 dotyczy … pięciu ciał poległych pod Ujnami.

 Po powstaniu Pierzchnica podupadła i w 1869r. straciła prawa miejskie.

    Pomnik Poświęcony pamięci Powstańców 1863 znajduje się na cmentarzu parafialnym „ koło Kapliczki”. Na położonych płytach kamiennych stoi blok piaskowca. Na oszlifowanej bocznej płaszczyźnie wyrzeźbiono napis: GLORIA VICTIS - chwała zwyciężonym – Poległym za Wolność Ojczyzny.

 Pomnik został zbudowany w 1997r. staraniem Towarzystwa Przyjaciół Pierzchnicy.

Katarzyna Chmielewska

(źródło: http://www.dobroni.pl; http://www.powstanie1863.muzeumhistoriikielc.pl)